Tarihteki En Büyük Dolandırıcılık Olayı Olarak Derslere Bile Husus Olan Enron Skandalı’nda Neler Yaşanmıştı?
Göz alıcı finansal muvaffakiyetler, yüksek güç ihtilali ve sürdürülebilir büyüme vaatleriyle dolu bir Amerikan devi: Enron Corporation. Lakin bu görkemli imgenin gerisinde, bir finansal felaket ve etik ihlaller bataklığı var.
Enron Skandalı, bugün üniversitelerde bile ders olarak okutulan, tarihin en büyük şirket dolandırıcılığı olarak biliniyor. 2001’de patlak veren bu olay, o devrin ünlü bir enerji şirketi olan Enron’un iflasını, doğal olarak da birçok yatırımcının ve çalışanın hayatını etkileyen mali yıkımı beraberinde getirdi.
Döneminin öncüsü olan ve yıldızı parlayan Enron, bu parlak görünüşünün arkasında manipülasyon ve dolandırma saklıyordu.
Enron Skandalı, şirketin iflasıyla sonuçlanan ve ABD tarihindeki en kıymetli mali skandallardan biridir.
1985 yılında Houston kentinde güç şirketi olarak kurulan Enron, kısa müddette Amerika’nın güç ve hizmet kesimlerinde etkileyici bir güç hâline geldi.
Doğal gaz faaliyetleri, irtibat ve kâğıt kesimindeki liderliğiyle büyük bir muvaffakiyet grafiği çizdi. Ancak bu parlak devrinin ardında şirketin tarihindeki en büyük skandallardan biri gelişmekteydi. Enron’un çöküş süreci, yasal muhasebe kurallarını ihlal etme noktasında başladı.
Şirket, zararlarını öteki şirketler aracılığıyla gizleyerek bilanço dışına çıkarma pratiğiyle makûs bir üne sahipti. Yasa dışı muhasebe süreçleriyle elde edilen bu sonuçlar, şirkete aldatıcı bir güçlü imaj kazandırarak pay senedi fiyatlarını şişiriyordu.
Bu olayda, periyodun en büyük beş kontrol ve muhasebe firmasından biri olan Arthur Andersen’in de ismi geçiyor.
Andersen, Enron’un mali tablolarını denetliyordu ve Enron’un hileli muhasebe uygulamalarını örtbas etme vazifesini üstlenerek 2000’de kontrol hizmetleri için 25 milyon dolar ve danışmanlık hizmetleri için 27 milyon dolar olmak üzere toplam 52 milyon dolar ücret almaktaydı.
Finans etrafları, Arthur Andersen’in finansal işlerde karışıklıklara yol açtığına dair kuşkular taşısa da şirketin sağlam prestiji bu kuşkuları gölgede bırakmaktaydı.
Ancak Andersen’in yatırımcılar ismine etkili bir kontrol gerçekleştirememesi ve vaktinde ikazlar yapamaması, skandalın ortaya çıkmasıyla önemli tenkitlere maruz kalmasına neden oldu.
Ayrıca Enron’un kirli işleri gün yüzüne çıktığında Arthur Andersen firmasında, Enron’un kontrolünden sorumlu olan denetçinin kıymetli evrakların bir kısmını kâğıt kıyma makinesinden geçirdiği gerçeği ortaya çıktı ve şirket kamuoyunda büyük reaksiyon çekti.
1985 yılında Kenneth Lay tarafından Houston Natural Gas ve InterNorth şirketlerinin birleşmesiyle kurulan Enron, süratli bir büyüme grafiği yakalayarak 1992’de Kuzey Amerika’nın en büyük doğal gaz satıcısı pozisyonundaydı.
Şirket, yüksek gelir kaynakları ve tesirli lobi faaliyetleri sayesinde başarılı bir ivme kazandı ve kâr elde ederek dünya genelindeki yatırımlarını artırdı.
Bu olumlu durum, Enron pay fiyatlarına da yansıdı.
1998’e kadar hisseleri, S&P 500 endeksinin ortalama büyüme oranının biraz üzerinde bir artış göstererek yatırımcısına tertipli bir getiri sağladı.
Ancak 1999 yılında paylarında görülen %56’lık olağan dışı artış, endeksin büyüme oranının üzerinde gerçekleşti. 2000 yılında ise durum daha da çetinleşti ve Enron payları, S&P 500 endeksine kıyasla %87’lik bir artışla ön plana çıktı.
Şirketin inanılmaz süratle büyüdüğüne dair bilgiler ortadaydı. 1996-2000 yılları ortasında %750’den fazla bir büyüme kaydeden şirket, gelirlerini 13,3 milyar dolardan 100,7 milyar dolara çıkardı.
2001’in birinci dokuz ayında elde ettiği 138,7 milyar dolarlık gelirle Enron, Fortune Küresel 500 listesine altıncı sıradan girmeyi başardı.
Bu çarpıcı büyüme, ekseriyetle güç bölümü üzere yılda %2-3’lük büyüme gösteren sektörler için bile fevkalâde bir durumu temsil ediyordu.
Bu “olağanüstü başarı” aslında kullanılan muhasebe hilelerinin bir sonucuydu.
Mesela şirket, imzaladığı uzun vadeli mutabakatlardan beklenen kârın gerçekleşmediği durumlarda bile yatırımcılara aldatıcı raporlar sunarak bu projelerden hiç alamadığı parayı kaydediyordu.
Enron, sağlıklı olmayan bir durumu gizlemek adına bu biçimde gelirlerini şişirmeye çalışarak mümkün olduğunca çok mutabakat yapma gayretine girişti ve bu sayede gerçekte elde ettiğinden çok daha fazla gelir elde etmiş üzere görünüyordu.
Bununla da sınırlı kalmayarak sunduğu aracılık ve danışmanlık hizmetlerinde, alınan kurul fiyatı yerine aracılık edilen ticaretin toplam değeri gelir olarak muhasebeleştiriliyordu.
İptal edilen projelerin maliyeti ziyan olarak kaydedilmiyor, borçları gizlemek ismine paravan şirketler kullanılıyor ve kredili süreçler dahi satış olarak kaydediliyordu.
Enron’un denetçiliğini üstlenen Arthur Andersen, firmanın bu muhasebe hilelerini görmeme konusunda büyük bir baskı altında kaldı.
Özellikle Enron idaresi, Andersen’in istenen adımları atmaması durumunda öteki bir kontrol firmasıyla çalışacaklarını ima etmesi, denetçi firmanın muhasebe hilelerine karşı isteksiz davranmasına neden oldu.
20 Eylül 2000’de Wall Street Journal’da vazife yapan bir muhabir, Enron’un güç dalında nasıl yaygınlaştığına dair bir haber yazarak bu hususa dikkat çekti.
Ardından 5 Mart 2001 tarihinde Fortune mecmuasında kaleme alınan “Is Enron Overpriced?” başlıklı makale, analistlerin ve yatırımcıların şirketin nasıl para kazandığını tam olarak anlamadıklarını öne sürerek Enron’un pay bedelinin 55 katından süreç görmesinin ardındaki nedenleri sorguladı. İşte ipler de burada kopmaya başladı.
Enron CEO’su Jeff Skilling, makaleyi “yeterince bilgiye sahip olmaksızın yazıldığı için etik dışı” olarak eleştirerek muhabire hakaretler etti.
Artan tartışmalar, Enron pay fiyatlarının süratle düşmesine neden olarak piyasalarda panik yarattı.
16 Ekim 2001’de Enron’un mali tablolarını düzelteceğini açıklaması ve ABD Menkul Değerler ve Borsa Kurulu’nun firmanın faaliyetleri üzerine bir soruşturma başlatma kararı, pay fiyatlarını daha da aşağı çekti.
Firma, durumu toparlamak hedefiyle hisse geri alım programları uygulamaya çalıştı fakat bu programları finanse etmek için borçlandı.
Sonuç olarak, bu programlar firmanın finansal kaynaklarını tüketerek milletlerarası kredi derecelendirme kuruluşları Fitch ve Moody’s tarafından Enron tahvillerinin notunun yatırım yapılamaz düzeyine düşürülmesine yol açtı.
Borçlanma seçeneğinin kapanmasının akabinde Enron, Dyenergy ile birleşme yoluyla kurtulma teşebbüsünde bulundu.
Ancak uzun süren görüşmelerin sonunda Dyenergy, Enron’u satın almaktan vazgeçti ve bu da Enron için son darbe oldu.
Hisse fiyatlarının tabanı görmesi ve Dyenergy’nin birleşme görüşmelerini askıya alması, şirketin çöküşünü hazırladı. İflasın, 4 binden fazla çalışanın işini kaybetmesine ve 74 milyar dolarlık ziyana neden olduğu kestirim ediliyor.
Enron skandalına yönelik soruşturma ve davaların akabinde şirketin CEO’su Jeffrey Skilling ise en ağır cezayı alan kişi oldu.
Skilling, 2006’da komplo, dolandırıcılık ve içeriden bilgi sızdırma cürümlerinden 17,5 yıl mahpus cezasına çarptırıldı. Enron’un CFO’su Andrew Fastow, yolsuz iş uygulamalarını kolaylaştırma ve menkul değer dolandırıcılığı suçlarını kabul etti.
Federal yetkililerle iş birliği muahedesi yapmasına rağmen 5 yıldan fazla bir mühlet mahpus cezasına çarptırıldı. Enron’un kurucusu Kenneth Lay, dolandırıcılık ve banka dolandırıcılığı hatalarından mahkum edildi.
Arthur Andersen ise ABD Menkul Değerler ve Borsa Kurulu soruşturmasıyla ilgili evrakları yasa dışı olarak imha etmekten hatalı bulundu ve kamu denetçiliği lisansı iptal edildi. Lakin bu ceza daha sonra temyiz mahkemesi tarafından bozuldu. Tekrar de firma prestijini kaybetti ve 2002 yılında kendi kendini feshetti.
Aynı vakitte skandal, düzenleyici sistemdeki zayıflıkları ve Enron’un yıllarca tespit edilmeden hileli uygulamalara girmesine müsaade veren sıkıntıları açığa çıkardı.
Bu olaylar, muhasebe ve kurumsal yönetişim uygulamalarında değerli ıslahatları tetikledi. 2002 Sarbanes-Oxley Yasası’nı içeren bu ıslahatlar, Halka Açık Şirketler Muhasebe Nezaret Konseyi’nin oluşturulmasını içeriyor ve kamu şirketleri ile denetçilere daha sıkı standartlar getiriyordu.
Sonuç olarak, bu skandal ve akabinde gelen davalardaki mahkumiyetler, finansal düzenleme ve muhasebe standartları konusunda değerli değişikliklere neden oldu ve aynı vakitte düzenleyici süreçlerdeki zayıflıkları vurgulayarak daha etkin bir denetim düzeneği oluşturulmasını tetikledi.
Bu olaylar, kurumsal idarede ve finansal raporlamada şeffaflığın ne kadar kritik olduğunu ortaya koyarak iş dünyasında daha sağlam bir etik çerçevenin gerekliliğini de vurguluyor.
Şirketler ile ilgili öteki içeriklerimiz: